Υποστήριξη γονέων για τη διαχείριση της παιδικής διατροφής

Οι περισσότεροι γονείς που έρχονται σε μένα για βοήθεια, συνήθως μου λένε παρόμοιες ιστορίες: «Το παιδί μου έχει εμμονή με το φαγητό και κυρίως με τα γλυκά. Ασχολείται περισσότερο από οτιδήποτε με το τι και πόσο θα φάει. Δεν χορταίνει με τίποτα». Οι γονείς ανησυχούν ότι αυτές οι συμπεριφορές θα οδηγήσουν το παιδί σε πρόβλημα με το βάρος του. Και τι πρέπει να κάνουν; Να εμποδίζουν το παιδί να τρώει αυτό που θέλει ή να το αφήσουν ελεύθερο; Η απάντηση είναι τίποτε από τα δύο. Οι οικογένειες που έχουν δουλέψει μαζί μου γνωρίζουν καλά ότι οι «προβληματικές» διατροφικές συμπεριφορές των παιδιών δεν πηγάζουν από τα ίδια τα παιδιά αλλά από το άγχος των γονέων για την υγιεινή διατροφή και την αποφυγή της παχυσαρκίας, αλλά και από τη δυσκολία τους να θέσουν τα κατάλληλα διατροφικά όρια. Συνεπώς οι γονείς θα πρέπει καταρχάς να αποδεχθούν ότι η όρεξη του παιδιού τους και το σώμα του δεν είναι «λάθος», ενώ το να γίνουν «οι αστυνομικοί της διατροφής του» ή να προσπαθούν να την ελέγξουν απόλυτα θα φέρει περισσότερα προβλήματα.

Ωστόσο, ολοένα και περισσότεροι γονείς σήμερα, συνήθως μετά από προτροπή διαφόρων επαγγελματιών υγείας, συμβουλές φίλων και συγγενών ή με δική τους πρωτοβουλία, προσπαθούν να «διορθώσουν» το υπερβάλλον βάρος του παιδιού τους με έναν από τους παρακάτω τρόπους: περιορισμό του μεγέθους των μερίδων, έμφαση σε τρόφιμα με λίγες θερμίδες, μείωση των λιπαρών και του αμύλου στα γεύματα, απαγόρευση της ζάχαρης, κινητοποίηση του παιδιού με σκοπό να τροποποιήσει το ίδιο τη διατροφική του συμπεριφορά.

Φυσικά, τίποτε από αυτά δεν λειτουργεί, ώστε ένα παιδί να «αδυνατίσει».

Η απώλεια βάρους για τα παιδιά είναι κάτι που απλά δεν μπορεί να γίνει. Ακόμη και αν χάσουν κάποια κιλά, σε μικρό χρονικό διάστημα, θα τα πάρουν πίσω. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά είναι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί και κάθε αναπτυσσόμενος οργανισμός μεγαλώνει. Δηλαδή, αυξάνει συνεχώς το μέγεθος του (βάρος, ύψος) μέχρι την ολοκλήρωση της ανάπτυξη. Για τα παιδιά η ολοκλήρωση της ανάπτυξης συμβαίνει προς το τέλος της εφηβείας. Επιπλέον, τα παιδιά έχουν μια ισχυρά ανθεκτική τάση να αναπτύσσονται με συνέπεια και προβλεψιμότητα. Άλλα μικρόσωμα και άλλα μεγαλόσωμα. Χρειάζονται πολλά για να διαταραχθεί αυτή η ρυθμιστική ικανότητα σε βαθμό που να στρεβλώνει το ρυθμό ανάπτυξη τους. Επιπλέον, οι διαταρακτικοί αυτοί παράγοντες πρέπει να είναι ισχυροί και συνεχείς. Η παρουσία αμύλου στα γεύματα ή η απουσία φρούτων και λαχανικών από τη διατροφή δεν αποτελούν παράγοντες ικανούς να μεταβάλλουν το ρυθμό ανάπτυξης ενός παιδιού.

Σίγουρα υπάρχουν αρκετοί γονείς που δυσκολεύονται να αποδεχθούν τα παραπάνω καθώς πολλές φορές ένας παιδίατρος τους έχει πει ότι το βάρος του παιδιού τους είναι υψηλό ή ότι το παιδί πρέπει να τρώει μικρότερες ποσότητες ή λιγότερο άμυλο ώστε να χάσει κιλά. Δυστυχώς όλα αυτά έχουν πολύ αρνητικές επιπτώσεις. Όποια μορφή και αν έχει ο περιορισμός της πρόσληψης τροφής, είναι καταστροφικός. Για το παιδί και για την οικογένεια. Οι γονείς γίνονταν άγρυπνοι αστυνομικοί. Το παιδί γίνεται ένας ενοχλητικός «ζητιάνος» φαγητού. Τα αδέλφια, οι φίλοι και οι συγγενείς γίνονται μαρτυριάρηδες κατάσκοποι. Ένα είναι σίγουρο: όποτε τα παιδιά περιορίζονται, παχαίνουν περισσότερο. Ο λόγος είναι ότι αποκτούν προσήλωση στο φαγητό.

Όταν οι γονείς προωθούν τροφές με χαμηλά λιπαρά ή περιορίζουν το άμυλο, συνήθως το ψωμί, τις πατάτες και τα μακαρόνια, το παιδί υποσυνείδητα αρχίζει να αναζητά τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και σάκχαρα, κυρίως δημοφιλή γλυκά και αλμυρά σνακς. Το χειρότερο απ’ όλα συμβαίνει όταν οι γονείς προσπαθούν να κινητοποιήσουν το παιδί να αλλάξει διατροφική συμπεριφορά για να αποκτήσει ένα καλύτερο βάρος ή ένα υγιές σώμα. Τότε τα παιδί παίρνει το μήνυμα “Δεν είσαι εντάξει,έτσι όπως είσαι”. Και καθώς αυτό συνδέεται με το φαγητό, το παιδί μαθαίνει να τρώει όποτε δεν νιώθει καλά με τον εαυτό του. Συνεπώς αντί να τρώει ανάλογα με την πείνα του, τρώει ανάλογα με τα συναισθήματα του.

Πως «παχαίνουν» τα παιδιά

Ένα παιδί παίρνει υπερβολικό βάρος εξαιτίας ενός ή περισσότερων παραγόντων. Συνήθως ξεκινά με την παρερμηνεία της φυσιολογικής ανάπτυξης που οδηγεί σε συνειδητή προσπάθεια από την πλευρά των γονέων να περιορίσουν τη διατροφή του.

Παρερμηνεία φυσιολογικής ανάπτυξης

Για τα περισσότερα παιδιά των οποίων το βάρος είναι αποδεδειγμένα αυξημένο, διαπιστώνεται αιτιολογική σύνδεση με τις «διορθωτικές» παρεμβάσεις που έχουν γίνει. Τα διαγράμματα – εργαλεία ανάπτυξης λένε πάντα την αλήθεια: ο ρυθμός ανάπτυξης του παιδιού επιταχύνεται λίγο μετά την έναρξη των παρεμβάσεων, ενώ πριν από αυτές, η ανάπτυξη είναι συνεπής. Μπορεί το παιδί να αναπτυσσόταν πιο γρήγορα ως προς το βάρος παρά ως προς το ύψος, αλλά ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν σταθερός και φυσιολογικός. Κάποιος όμως αποφάσισε ότι δεν είναι και η ανάπτυξη του παιδιού έγινε στόχος παρέμβασης.

Περιορισμένη σίτιση & άλλες κακές πρακτικές σίτισης

Η συγκρατημένη – περιοριστική σίτιση αποτελεί μια μόνο από τις συνθήκες που κάνουν τα παιδιά να νιώθουν ανασφάλεια ως προς τη διατροφή, να φοβούνται δηλαδή μήπως πεινάσουν. Αντίστοιχα, η ακανόνιστη και απρόβλεπτη σίτιση όπως είναι η ανεπαρκής παροχή οικογενειακών γευμάτων και η απουσία δομημένων σνακ, μιμούνται την περιορισμένη σίτιση. Φυσικά, στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει φαγητό, αλλά κανείς δεν αφιερώνει χρόνο για να το προσφέρει ή θεωρεί ότι είναι καλύτερα να μην το προσφέρει. Όλα τα παραπάνω κάνουν τα παιδιά να παίρνουν υπερβολικό βάρος για τους ίδιους λόγους.

Το παιδί το οποίο δεν γνωρίζει με βεβαιότητα πότε θα τραφεί, γίνεται προσηλωμένο στο φαγητό: ασχολείται αδιάκοπα με το φαγητό, ρωτάει συνεχώς «τι θα φάμε», ζητιανεύει, ψαχουλεύει ντουλάπια και ράφια, τσιμπολογά στα «κρυφά» και τρώει «τεράστιες» ποσότητες όταν το φαγητό γίνει επιτέλους διαθέσιμο. Όταν όλα αυτά συμβαίνουν συστηματικά, υπονομεύεται η ικανότητά του παιδιού να τρώει την ποσότητα που χρειάζεται και έτσι το βάρος αυξάνεται πέραν του φυσιολογικού.

Άγχος- Στρες

Κάθε στρέβλωση στη σίτιση κατά την παιδική ηλικία δημιουργεί άγχος γύρω από το φαγητό και το άγχος αυτό υπονομεύει περαιτέρω τη φυσική ικανότητα του παιδιού για αυτορρύθμιση. Το άγχος κάνει τα παιδιά να παίρνουν υπερβολικό βάρος σε μια διαδικασία δύο βημάτων. Πρώτον, η συγκρατημένη σίτιση ή οι άλλες κακές πρακτικές σίτισης μαθαίνουν στο παιδί να τρώει για συναισθηματικούς λόγους. Αργότερα, το παιδί βιώνει ακραίο στρες γύρω από τη τροφή και διαισθητικά ενεργεί με υπερφαγία. Στη συνέχεια, εάν και όταν το παιδί αγχώνεται ή στενοχωριέται, αντιδρά απαιτώντας φαγητό. Οι πηγές άγχους είναι πολλές όπως το διάβασμα, οι διαπροσωπικές σχέσεις, τα οικογενειακά προβλήματα. Πηγή άγχους είναι όμως και ο περιορισμός της τροφής, οι πιέσεις και οι υποδείξεις, οι επισημάνσεις για το βάρος. Επιπλέον, η έλλειψη δομής στη διατροφή στρεσάρει τα παιδιά. Πολλά παιδιά μικρότερα ή μεγαλύτερα, υποσιτίζονται τις πρωινές ώρες καθώς το πρωινό παραλείπεται και τα σχολικά σνακ είναι ανεπαρκή. Τα απογεύματα πολλοί γονείς περιμένουν να τους ζητηθεί φαγητό πριν το δώσουν ενώ άλλες φορές στέλνουν το παιδί σε αθλητικές δραστηριότητες νηστικό καθώς δεν υπάρχει χρόνος. Όλα αυτά στρεσάρουν το παιδί σε ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο. Και ως γνωστόν το στρες παράγει κορτιζόλη και η κορτιζόλη προκαλεί αύξηση στο σωματικό λίπος.

Το υπερβάλλον βάρος των παιδιών είναι πρόβλημα κακής διαπαιδαγώγησης

Οι παρεμβάσεις με σκοπό να «διορθωθεί» το βάρος ή να «μαζευτεί» η όρεξη των παχουλών παιδιών αρχίζουν συνήθως νωρίς πολλές φορές από τη βρεφική ή νηπιακή ηλικία. Αν ένα νήπιο σήμερα τρώει πολύ, μοιάζει ή είναι πιο παχουλό από τα άλλα, κανείς δεν λέει «μην ανησυχείς, θα το πάρει μπόι». Αντ’ αυτού λένε «κόφτου τα πολλά ψωμιά, τα μακαρόνια, τις πατάτες, μην το αφήνεις να τρώει τόσο πολύ, εξαφάνισε τα γλυκά από το σπίτι, δώσε light γιαούρτι και τυρί, όταν πεινάει δίνε του αγγούρια, εξήγησέ του ότι τα γλυκά παχαίνουν, πες του ότι δεν είναι καλό η κοιλίτσα να είναι μεγάλη, πρόλαβε το κακό». Ένα κακό που μάλλον δεν θα ερχόταν ποτέ, αν δεν γινόταν προσπάθεια να εφαρμοστούν όλα τα παραπάνω.

Επιπλέον, η έμφαση που δίνουν τα μέσα ενημέρωσης και ο κόσμος της υγείας στην “επιδημία” του υπερβολικού βάρους των παιδιών συμβάλλει στις αγωνίες των γονέων. Οι επαγγελματίες υγείας λένε σήμερα στους γονείς: “Το παιδί σας είναι πολύ χοντρό- μην το ταΐζετε τόσο πολύ”. Αυτή η κατάσταση κάνει τους γονείς ανήσυχους και υπονομεύει την εμπιστοσύνη τους στον τρόπο που τρώνε τα παιδιά τους.

Όλα αυτά οδηγούν σε ένα και μόνο συμπέρασμα: Η σημερινή διατροφική κρίση δεν είναι μια κρίση υπερβολικού βάρους. Είναι μια κρίση διατροφικής διαπαιδαγώγησης. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει την καθιέρωση και διατήρηση μιας γονεϊκής προσέγγισης στη διατροφή που βασίζεται στη δημοκρατική διαπαιδαγώγηση (authoritative parenting). Σύμφωνα με αυτή οι γονείς θα πρέπει να διαμορφώσουν για το παιδί ένα θετικό και ταυτόχρονα δομημένο περιβάλλον διατροφής και ταυτόχρονα να του επιτρέψουν την αυτορρύθμιση. Αυτό το τελευταίο είναι και το δυσκολότερο για τους περισσότερους γονείς. Καθώς για να επιτρέψουν την αυτορρύθμιση πρέπει να τα εμπιστευτούν το παιδί ότι θα φάει όσο πρέπει.

Γιατί οι γονείς δυσκολεύονται να επιτρέψουν στα παιδιά τους την αυτορρύθμιση.

Πολλοί γονείς φυσικά δυσκολεύονται να εφαρμόσουν τα παραπάνω καθώς ο τρόπος που έχουν οι ίδιοι μεγαλώσει σε σχέση με το φαγητό είναι εντελώς αντίθετος. Αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον γύρω μας, μας ενθαρρύνει να ελέγξουμε απόλυτα τη διατροφή και το βάρος του παιδιού μας. Και πόσο δύσκολο γίνεται όλο αυτό, όταν ο γονιός διαπιστώνει όχι μόνο ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει αλλά έρχεται επίσης αντιμέτωπος με τα δικά του διατροφικά προβλήματα.

Οι γονείς όμως δεν θα πρέπει να αισθάνονται υπεύθυνοι για την παρουσία των επιβαρυμένων τροφίμων στο περιβάλλον στο οποίο ζούμε σήμερα, ούτε για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται τα παιδιά τους. Η περιορισμένη σίτιση είναι ωστόσο τόσο βαθιά ριζωμένη στην διατροφική κουλτούρα μας και τη στάση μας απέναντι στο φαγητό που ακόμη και τα πιο καλοπροαίρετα μηνύματα για την ισορροπημένη διατροφή αποκτούν μια περιοριστική χροιά. Σήμερα επίσης πολύ περισσότερο από ποτέ, υπάρχει η τάση, ως κοινωνία, να στοχοποιούμε κάθε παιδί που το βάρος του δεν είναι στο μέσο όρο. Πολλοί λένε για τα παιδιά που είναι παχουλά, ότι φταίνε οι γονείς τους που τα ταΐζουν ανθυγιεινά και τα πηγαινοφέρνουν με το αυτοκίνητο. Όμως υπάρχουν και αδύνατα παιδιά που οι γονείς τους τα ταΐζουν ανθυγιεινά και τα πηγαινοφέρνουν με το αυτοκίνητο. Αυτό όμως δεν το σχολιάζει κανείς.

Όλα αυτά δυσκολεύουν αφάνταστα τους γονείς οι οποίοι ασυνείδητα αρχίζουν να παρεμβαίνουν, συγκρατούν τις μερίδες, περιορίζουν το άμυλο, προσπαθούν να «γλιτώσουν» γεύματα και ρίχνουν«το βλέμμα» όταν το παιδί τρώει πολύ, ιδίως όταν το φαγητό δεν είναι διαιτητικό. Το μεγαλύτερο πρόβλημα με τον περιορισμό είναι ότι είναι ύπουλος. Το παιδί όμως ξέρει ότι όλα αυτά είναι κώδικας για το “Είσαι πολύ χοντρός – μην τρως τόσο πολύ”.

Η καθορισμένη έκβαση του βάρους είναι απολύτως αντίθετη με μια σύγχρονη προσέγγιση για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας.

Εδώ θα είμαι κάθετη. Ακόμη και τα πιο φιλόδοξα, διεπιστημονικά προγράμματα διαχείρισης βάρους δεν “καταφέρνουν” να προκαλέσουν μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους σε παιδιά. Παράγουν μικρή ή μέτρια απώλεια, η οποία, χωρίς εξαίρεση, επανακτάται μέσα στους επόμενους μήνες. Μάλιστα όταν εφαρμόζονται σε εφήβους έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στο μεταβολισμό τους. Επιπλέον, αυτές οι συμβατικές προσεγγίσεις που επιδιώκουν την απώλεια βάρους υπονομεύουν τη φυσιολογική ανάπτυξη, κάνουν κακό στο παιδί και βλάπτουν τη σχέση γονέα- παιδιού. Για το παιδί, το να τρώει είναι απαραίτητο για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του. Για τους γονείς, το να δίνουν στο παιδί τους αρκετό φαγητό είναι θεμελιώδες για τη φροντίδα του. Όσο οι γονείς, προσπαθούν να αντισταθμίζουν τη φαινομενική ανικανότητα του παιδιού τους να ρυθμίσει τη διατροφή του, περιορίζοντας άμεσα ή έμμεσα την πρόσληψη τροφής, το παιδί, θα χάνει ολοένα την ικανότητά του να ρυθμίζει την τροφή του, θα παχαίνει όλο και περισσότερο και μεγαλώνοντας θα βλέπει τον εαυτό του ως λαίμαργο και προβληματικό. Κι εκεί μπορεί να γίνει κάτι ακόμη χειρότερο. Το παιδί να χάσει κάθε έλεγχο της αυτορρύθμισης και τότε ο δρόμος για τις διατροφικές διαταραχές θα έχει πλέον ανοίξει. Δεν χρειάζεται να φτάσει κάποιος εκεί.

Πρόγραμμα Restart Kids