Το διλημμα του βαρους

Ζούμε σε μια εποχή όπου οι επαγγελματίες υγείας μιλούν με κατεπείγον ύφος για το «επικίνδυνο υπέρβαρο». Την ίδια στιγμή, οι συμβατικές και φαρμακευτικές μέθοδοι για απώλεια βάρους, δεν οδηγούν σε διατηρήσιμα αποτελέσματα.

Το φαινόμενο του «μπούμερανγκ»

Οι μέθοδοι για απώλεια βάρους έχουν βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα. Οι άνθρωποι που χάνουν βάρος, το ανακτούν μέσα σε 1–5 χρόνια, συχνά με επιπλέον κιλά. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως weight cycling (επαναλαμβανόμενη απώλεια και επανάκτηση βάρους), έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα επιβαρυντικό για την υγεία.

Σύνοψη 11 μελετών από ΗΠΑ και Ευρώπη έδειξε ότι:

• Η χαμηλότερη θνησιμότητα παρατηρείται σε άτομα που είχαν ήπιες, φυσιολογικές αυξήσεις βάρους με την ηλικία.

• Η υψηλότερη θνησιμότητα εντοπίζεται σε άτομα που παρουσίασαν απότομες και μεγάλες διακυμάνσεις βάρους.

• Οι δίαιτες ταχείας απώλειας οδηγούν σε απώλεια μυϊκής μάζας και μειωμένη φυσική αντοχή, παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο θνησιμότητας, ανεξάρτητα από τον Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI).

Με απλά λόγια: είναι προτιμότερο να είσαι “παχύς και σε φόρμα” παρά αδύνατος και αγύμναστος.

Επιπλέον, πρόσφατη Ευρωπαϊκή μελέτη σε 85.761 άτομα, τα οποία παρακολούθησε για 5 χρόνια, αποδεικνύει ότι το προσδόκιμο επιβίωσης ατόμων με χαμηλό φυσιολογικό βάρος είναι μικρότερο από εκείνο όσων διατηρούν ένα σταθερό μεταβολικά υγιές βάρος, ακόμη και αν έχουν δείκτη μάζας σώματος στην κατηγορία του υπέρβαρου (BMI 25-30kg/m2) ή  και της πρώτης κατηγορίας παχυσαρκίας (BMI 30-35kg/m2).

Αυτά τα δεδομένα καταρρίπτουν την ιδέα ότι το υψηλό βάρος ισοδυναμεί με ασθένεια. Η επιστήμη δείχνει ότι η αστάθεια του βάρους και η κακή φυσική κατάσταση, όχι το ίδιο το βάρος,  είναι οι πραγματικοί επιβαρυντικοί παράγοντες.

Το παράδοξο

Στην προσπάθειά μας να «ρίξουμε» το βάρος κάτω από το βιολογικά προτιμώμενο επίπεδο, προκαλούμε τα ίδια προβλήματα υγείας που θέλουμε να αποφύγουμε. Παρόλα αυτά, η ιατρική κοινότητα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει το υπέρβαρο ως απειλή και να ενθαρρύνει δίαιτες, παρότι η αποτυχία τους αγγίζει το 99%.

Το αποτέλεσμα θυμίζει το αδιέξοδο του Σίσυφου: μια ατέρμονη προσπάθεια να κρατηθεί ο βράχος στην κορυφή, μόνο για να κατρακυλήσει ξανά.

Τι σημαίνει «φυσιολογικό βάρος»

Το όριο του BMI για το «υπέρβαρο» (24,9) είναι τόσο χαμηλό ώστε πάνω από το 50% του πληθυσμού θεωρείται «εκτός φυσιολογικού». Όμως ο δείκτης BMI δεν αξιολογεί την ατομική υγεία. Πολλοί άνθρωποι που χαρακτηρίζονται υπέρβαροι έχουν βιολογικά φυσιολογικό βάρος για το σώμα τους, ένα βάρος που το σώμα τους υπερασπίζεται.

Αντίθετα, όσοι είναι βαρύτεροι από το φυσιολογικό για εκείνους, αν εξαιρέσουμε κάποια παθολογικά και ψυχικά νοσήματα, φτάνουν εκεί μέσω επαναλαμβανόμενων διαιτών,  το γνωστό yo-yo effect.

Ο φαύλος κύκλος της δίαιτας

Η δίαιτα για απώλεια βάρους οδηγεί σε σκαμπανεβάσματα βάρους, ψυχολογική φθορά και μεταβολική απορρύθμιση. Όπως τονίζουν οι καθηγήτριες Δημόσιας Υγείας Lily O’Hara και Jane Gregg, η εμμονή με το βάρος και η συνεχής προσπάθεια να ακολουθούμε προγράμματ διατροφής και δίαιτα για απώλεια βάρους:

• προκαλούν δυσαρέσκεια σώματος,

• οδηγούν σε διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές,

• συντηρούν τις διακρίσεις βάσει βάρους και το στίγμα του βάρους, 

• και σε ακραίες περιπτώσεις, οδηγούν ακόμη και σε θάνατο.

Η νέα εποχή των φαρμάκων GLP-1

Τα τελευταία χρόνια, φάρμακα όπως το Ozempic για απώλεια βάρους, το Wegovy και το Mounjaro, που βασίζονται στη δράση της ορμόνης GLP-1, παρουσιάζονται ως «επανάσταση» στην απώλεια βάρους. Πράγματι, μειώνουν την όρεξη και επιβραδύνουν την πέψη, οδηγώντας σε ταχεία απώλεια κιλών.

Όμως η επιστήμη είναι σαφής:

• Τα φάρμακα αυτά δεν αλλάζουν τις βαθύτερες αιτίες που οδηγούν στην αύξηση του βάρους (όπως το άγχος, η απορρύθμιση της σίτισης ή η έλλειψη ύπνου).

• Η διακοπή τους συνοδεύεται σχεδόν πάντα από επαναπρόσληψη βάρους, συχνά στο αρχικό ή και υψηλότερο επίπεδο.

• Επιπλέον, δεν υπάρχουν μακροχρόνια δεδομένα ασφάλειας, ενώ οι παρενέργειες όπως απώλεια μυϊκής μάζας σαρκοπενία είναι σημαντικές.

Το ερώτημα δεν είναι αν τα GLP-1 «δουλεύουν», αλλά αν μας βοηθούν να χτίσουμε μια βιώσιμη, υγιή σχέση με το φαγητό. Για πολλούς, η χρήση τους παρατείνει τον ίδιο φαύλο κύκλο ελέγχου και εξάρτησης από το αποτέλεσμα. Για κάποιους ωστόσο μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό βοήθημα για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων παθολογικών αιτιών. 

Η αληθινή αλλαγή δεν έρχεται από τη φαρμακευτική καταστολή της όρεξης, αλλά από τη συμφιλίωση με το σώμα αλλά μέσα από τη σταθερή παροχή γευμάτων, τη διατροφική επάρκεια, την επίγνωση και την εμπιστοσύνη στη φυσική του ικανότητα να ρυθμίζεται.